بررسی مفهومی «مفصل» در سازمان کالبدی معماری

در چند دهه اخیر با افزایش جمعیت کشور، روند پایه­ریزی و احداث پروژه­های مسکونی در سطح گسترده­ای فزونی گرفته است. تا زمانی­که از مصالح غیر بومی استفاده شود، سراسیمه به علل نامشخص، الگوهای سازماندهی کالبدی فضایی وارداتی (غالباً غربی) نیز بکار برده خواهد شد. در حالی­که به عقیده خود صاحب­نظران غربی، معماری­شان از عوارض آشفتگی و یکنواختی محیطی بی­نصیب نمانده است. بنابراین کشور ما نیز از این عوارض بی نصیب نخواهد ماند. پژوهش­های بیشماری نیز در اکثر نشریات داخلی متعهد و دلسوز وجود دارد که به نوعی بیان کننده شناسایی شدن این مسأله است؛ ولی ظاهراً بیشتر به جزییات ماجرا می­پردازند. آثار برجای مانده از گذشته معماری­مان حاکی از تجربه عملی و غنا در خلق مجموعه­های معماری و شهرسازی موفق با ایجاد حس تعلق به مکان بوده است . از درس­هایی که در این راستا از آن می­توان گرفت توجه به فاصله گذاری مناسب بین اجزاء و همچنین ارائه ترکیب­های کالبدی هدفمندی است که به آن مقولة «مفصل» می­گوییم. این مقوله به حدی جامع و فراگیر است که توجه بدان آموزه­های ارزشمندی را در زمینه­های مختلف معماری و شهرسازی به بار خواهد آورد و لازم است که توجه بیشتری بدان شود. اگرچه تحقیقات مدوّن و قابل استنادی در این زمینه وجود ندارد؛ اما سخنان پراکنده­ای در مورد نقش و تأثیر توجه به این موضوع را در آراء نویسندگان بنام این حوزه می­توان یافت که از آنها در این مقاله استفاده شده است. هدف این مقاله بیشتر بررسی مفهومی و تفحص در انواع مفصل در حوزه معماری است. دیده شده است که بطور ناصحیح فضای مفصلی با فضاهای دیگری همچون فضای ورودی، ارتباطی و انتقالی هم معنی قلمداد شده است. بنابراین لازم بنظر می رسد تا به ریشه­یابی این واژه­ها پرداخته شود . اگرچه در ظاهر واژه­های مفصل و مفصل­بندی مشابه یکدیگرند؛ اما در واقع دو مفهوم کاملاً متفاوتند. با روشن شدن مفهوم مفصل بر ما آشکار می­شود که این مفهوم حدّ فاصلی در رابطة دو چیز است که فقط به منظور فاصله­گذاری، بنوعی کنار هم قرار گرفته شده است. بنابراین ترکیب بین اجزا در مفصل­بندی تا دو حد همبستگی تا پیوستگی پیش می­رود. استفاده ی استعاره­ای از این مفهوم  در معماری به اشکال مختلفی امکان­پذیر است؛ بطوری­که می­توان از انواع آن در حوزه کارکردی به مفاصل «دسترسی»، «ورودی-خروجی» و «پروخالی» و در حوزه ساختی از مفاصل «مصالح» و «سازه­ای» نام برد.